Bhakti Yoga jest mistyczną ścieżką osobistego oddania i tęsknoty do Boga,
na której zjednoczenie z Nim osiąga się poprzez bezwarunkową
i wszechogarniającą miłość. Poczynając od VII wieku, w Indiach pojawiło
się szereg ruchów religijnych opartych na tej idei. Miały one charakter
alternatywny wobec materializmu; odrzucały tez formy religijności instytucjonalnej,
podział kastowy i rytuały mające zapewnie ich uczestnikom zbawienie. Bhaktowie, pochodzący z różnych kast i środowisk społecznych, poszukiwali bezpośrednich osobistych doświadczeń mistycznych.
W klasycznej jodze Patańdzalego praktykowane są formy koncentracji na
wybranych obiektach materialnych lub mentalnych, jak również medytacje
skupione na pozbawionej formy nieskończonej przestrzeni świadomości.
Analogiczny podział praktyk istnieje wśród bhaktów; jedni oddają
cześć Zbawicielowi, którego uosabiają Krsna lub Rama, inni zaś pojmują
Istotę Najwyższą jako byt bezosobowy.
Przykład najintensywniejszej bodaj ekspresji osobistego oddania znajdujemy
w poemacie Gita Govinda, którego autorem jest ]ayadeva – bengalski
poeta z XII wieku. Bohaterami tego dzieła są Radha i Krsna oraz
Jej tęsknota do Niego. Postaci te to oczywiście alegorie Boga lmmanentnego
i transcendentnego. Przykładami bhaktyjskiego oddania dla bezosobowego
Brahmana są Vacana (utwory liryczne) autorstwa średniowiecznych
mistyków Vivaśaiva poszukujących komunii z Bogiem jako
daru łaski, której nie można sobie zapewnić dobrymi uczynkami lub rytuałami
stanowiącymi, w ich mniemaniu, manipulację kosmosem:
– karmiąc ubogich
– mówiąc prawdę
– kopiąc studnie
budując zbiorniki wody dla miast
możesz zasłużyć na niebo
po śmierci, me zbliżysz się jednak
ani o włos do prawdy o Bogu.
A dla kogoś kto zna naszego Pana
stan ten nie jest rezultatem. Allama.
Vacana są monoteistyczne, więc A. K. Ramanuja pisze w swoim wstępie
do „Słów o Siwie” (Speakmg of Śiva), ze chrześcijańskim misjonarzom…
wydawało się, iz postawy bhaktyjskie to efekt wpływu wczesnego
chrześcijaństwa oraz chrześcijańskich tekstów i żywotów’.
W tradycji chrześcijańskiej „Hymny Boskiej miłości” autorstwa św. Symeona
(„Nowego Teologa”) – bizantyjskiego mistyka z X wieku, jak również
poematy św. Jana od Krzyża – mistyka hiszpańskiego z XVI wieku – mają
rzeczywiście wiele wspólnego z pismami hinduskich świętych należących
do nurtu bhakti jogi.
Hatha Yoga
Teksty Hatha-yoga-pradlpika, Śiva Samhita i Gheranda Samhita powstały
w średniowieczu. Są one głównie poświęcone ćwiczeniom fizycznym
i oddechowym oraz technikom oczyszczającym służącym przygotowaniu
ciała do transcendencji, a w mniejszym stopniu problematyce dyscypliny
moralnej i medytacji. Raja Yoga oznacza dziś praktyki medytacyjne
wspomagane ćwiczeniami fizycznymi systemu Ha-tha. Nie jest to całkiem
ścisłe, ponieważ zarówno pisma dotyczące jogi Hatha, jak i „Aforyzmy”
Patańdzalego zawierają wszystkie elementy jogi ośmioetapowej.
