Ariowie przynieśli ze sobą na teren subkontynentu indyjskiego nauki wedyjskie
z ich rytuałami ofiarnymi i kastą kapłańską, wcześniejsze formy
życia religijnego były jednak nadal kultywowane przez grupy wędrujących
ascetów, których nazywano vratya. Prawdopodobnie te właśnie
przedaryjskie wpływy leżą u źródeł Tantry – kultury ezoteryczno-religijnej
i filozoficznej, której wyrazem i reprezentacją jest zbiór pism zwanych
Tantra lub Agama. Tak rozumiany tantryzm wywarł znaczący wpływ na
hinduizm i buddyzm. Teksty tantryjskie powstałe w pierwszym tysiącleciu
naszej ery przeniknięte są skomplikowaną symboliką i przez to trudne do
rozszyfrowania. Podkreśla się w nich tajemny charakter pewnych aspektów
ezoterycznej wiedzy oraz kluczowe znaczenie osobistej inicjacji
przez mistrza duchowego (guru). Ćwiczenia fizyczne postrzegane są jako
bezpośrednia metoda dochodzenia do doświadczeń mistycznych.
Tym samym celom służą również dźwięki (sanskr.: mantra), symbole graficzne
(sanskr.: yantra, mandala), światło (sanskr.: trataka) oraz sublimacja
związku seksualnego.
W tantrach i tekstach dotyczących jogi Ha-tha znaleźć można opisy fizjologii
subtelnego ciała energetycznego zbudowanego z form energii
niewykrywalnych, jak dotąd, dla współczesnej nauki, a postrzeganych
przez osoby wtajemniczone i rozwinięte duchowo lub posiadające odpowiednie
predyspozycje. Zgodnie z naukami ezoterycznymi ustrój żywego
człowieka składa się z pięciu powłok (sanskr.: kosa), z których
„najgęściejszą” energetycznie jest ciało fizyczne. Struktura ta, zwana
mikrokosmosem (sanskr.: ksudra-brahmanda) jest odzwierciedleniem
makrokosmosu (sanskr.: Brahmanda, Mahabrahmanda) w skali indywidualnej.
Jej osią jest centralny kanał energetyczny usytuowany w kanale
centralnym (canalis centralis) rdzenia kręgowego, z którym wiąże się
symbolika Słońca, Księżyca i ognia (oraz wspomnianych wcześniej
trzech gun: sattva, rajas, tamas), jak również pięć żywiołów reprezentujących
fazy materializacji rzeczywistości fizycznej – Ziemia, Woda,
Ogień, Powietrze i Eter. Ow wszechświat wewnętrzny przeniknięty jest
energią życia (sanskr.: prana) przejawiającą się w wielu podkategoriach
Praca porusza się wzdłuż dróg zwanych nadi. Kanałów pranicznych
są tysiące, szczególne znaczenie mają jednak dwa – kanał zwany
puigala niosący energię słoneczną HA oraz ida – kanał transmitujący
energię księżycową THA.
Celem jogi Ha-tha jest skierowanie obu tych prądów energetycznych do
centralnego kanału zwanego Susumna znajdującego się, jak juz wspomniałam,
w kanale centralnym rdzenia kręgowego. Kanały słoneczny
i księżycowy, usytuowane w ciele po lewej i prawej stronie kręgosłupa,
łączą się z kanałem centralnym u jego podstawy, w punkcie znajdującym
się w kroczu, między odbytem i genitaliami. W tym też miejscu ma
swoją siedzibę dynamiczny aspekt Mocy Stwórcy (sanskr.: Para Sakti)
podtrzymujący życie w ciele i kryjący za jego zasłoną swoją prawdziwą
transcendentną naturę. Symbolizuje go śpiący, zwinięty w spiralę wąż
pici żeńskiej (sanksr.: Kundalim, od słowa kundala oznaczającego „zwój”
lub „spiralę”) blokujący dolne wejście do kanału Susumna nadi. Celem
praktyk opisanych w literaturze tantryjskiej i poświęconej jodze Ha-tha
jest rozbudzenie tej uśpionej energii duchowej oraz jej uniesienie
w kanale centralnym do wysokości głowy, a następnie do czoła i punktu
nad szczytem głowy zwanego Koroną (sanskr.: Sahasrara). Towarzyszy
temu wchłonięcie, a w drodze powrotnej ożywienie i rewitalizacja
czakramów (sanskr.: cakra – dosł. „krąg”, „koło”) – rozmieszczonych
wzdłuż osi ośrodków energetycznych. Ostatecznym celem jest połączenie
w punkcie nad głową uwznioślonej w ten sposób Kundalini-
Sakti ze statycznym aspektem Stwórcy (sanskr.: Siva). Stan taki jest równoznaczny
z Nirakalpa samadhi w jodze Patańdzalego i oznacza
radykalną przemianę świadomości. Asany przygotowują ciało do takiej
redystrybucji energii życiowej.
Czakramy, rozmieszczone wzdłuż rdzenia kręgowego, są węzłami energetycznymi
powłok subtelnych. Łatwo widoczne są ich topograficzne korelacje
w ciele fizycznym, zwłaszcza ze splotami autonomicznego układu
nerwowego i segmentami kręgosłupa. Według niektórych
interpretacji starych tekstów połączenie kości krzyżowej z piątym kręgiem
lędźwiowym miałoby być rzekomo początkiem Sucumna nadi, czyli
miejscem, w którym energia jest zablokowana. Na poziomie czysto fizycznym
jest to punkt, w którym występuje stres mechaniczny; drugim
takim punktem jest sąsiedztwo dwóch najwyższych kręgów z podstawą
czaszki. Podczas wykonywania asan te dwa punkty na szczycie i u podstawy
ruchomej części kręgosłupa powinny zawsze oddalać się od siebie,
przez co prostuje się on i wydłuża.
Każda asana jest terapią samą w sobie. W warunkach silnego ugruntowania
poprzez kontakt z grawitacyjnym przyciąganiem ziemskim wydech
powoduje intensywne rozciąganie kręgosłupa, którego wydłużenie
oznacza prostowanie ciała oraz korekcję wad postawy
spowodowanych przez prawo- lub leworęczność, a tym samym usuwa
dolegliwości i zagrożenia związane z kręgosłupem. W kategoriach ezoterycznych
następuje zrównoważenie energii słonecznych (HA) i księżycowych
(THA), a w kategoriach fizycznych – rozluźnienie usztywnionych
i przykurczonych mięśni, poprawa krążenia oraz – dzięki działaniu
głęboko położonych mięśni oddechowych – pobudzenie układów narządów
wewnętrznych.
Parę słów ostrzeżenia – koncepcja Wężowej Bogini (sanskr.: Devi Bhujańgi)
i lotosowych ośrodków energii życia rozmieszczonych wzdłuż
rdzenia kręgowego może być intrygująca, pochodzi jednak z epoki i kultury
bardzo odległej od rozwiniętej cywilizacji Zachodu, w której jest postrzegana
jako wytwór ludzkiej imaginacji.
Każdy, kto, siedząc w skupieniu, wykonuje ćwiczenia oddechowe lub
medytuje, doświadcza czasami zmian równowagi biologicznych sił i jakiegoś
uwalniania się energii. Te subiektywne, osobiste doświadczenia
stają się przyczyną wewnętrznego zamętu tylko wtedy, gdy kojarzone są
z nierzeczywistymi obiektami kreowanymi przez fantazję lub ambicję.
Obrazy, będące adekwatnymi symbolami integracji we właściwym dla
nich miejscu i czasie, mogą prowadzić do stanów psychotycznych
u osób urodzonych w innych epokach i kulturach oraz na innych kontynentach.
